تاریخ شهر ایران

وقایع مهم تاریخی در این دوران:

1.قرن اول هجری: فتح ایران توسط مسلمانان و تغییرات عمده در جهانبینی مردم، اقتصاد و سازمان شهر

2.قرن دوم هجری: تشکیل دولت متمرکز اسلامی(خلفای عباسی) ضمن قبول اصل خودمختاری و استقلال محلی

3.قرن سوم و چهارم هجری: به قدرت رسیدن حکومت های محلی

تاریخ این دوره را در دوبخش قرون اولیه اسلام و حکومت های محلی بررسی می کنیم.

الف) قرون اولیه اسلام(قرن اول و دوم هجری)

با فتح ایران به دست مسلمانان اکثر شهر ها دروازه های خود را به روی سپاه اسلام گشودند. اولین شهرهایی که شکل گرفتند اردوگاه هایی برای سپاهیان مسلمان و مهاجرین بودند. اولین بنایی که در شهرهای فتح شده ایجاد می شد یا معبد آتشگاه یا کلیسایی به آن تغییر شکل می داد مسجد بود. دارالاماره نیز در کنار همین مساجد شکل می گرفت. در برخی موارد سپاه مسلمانان در نزدیکی شهر مسکن می گرفت و به مرور شهر جدیدی شکل می داد و شهر اولیه از رونق می افتاد.

اقتصاد کشور در قرون اول و دوم هجری دچار انحطاط شد؛ چراکه فرمانروایان جدید با امور کشور داری به خوبی آشنایی نداشتند، همچنین تمام مالیلت اخذ شده از مردم این سرزمین را از آن خارج می کردند. برخی از آنها نیز به سوء استفاده از مقام خود و جمع آوری ثروت روی آوردند.

در دوره بنی عباس ایرانیان مورد اعتماد خلفای عباسی قرار گرفتند و در اداره امور اداری و نظامی مورد توجه قرار گرفتند.

هرچند در ابتدای ورود اسلامی نظام کاستی از بین رفت ولی به مرور محله هایی بر اساس قبیله و نژاد، مذهب و فرقه شکل گرفتند که معمولا در تضاد و تقابل با یکدیگر بودند.

تا قرن چهارم اکثر مردم زرتشتی بودند و لی تا اوایل قرن پنجم به مرور اسلام گسترش یافت. با وجود اینکه مدت ها زبان عربی زبان رسمی ایران شد ولی زبان فارسی دوباره جایگاه خود را بازیافت. همچنین بسیاری از آداب و رسوم ملی زنده ماندند و یا خود را با آداب و رسوم جدید وفق دادند.

در زمان امویان در رأس اداره امور خلیفه قرار داشت، امیر در یک ایالت و والی در یک ولایت حکمرانی می کرد. همچنین افسر صاحب الخراج مأمور جمع آوری مالیات ایالات و ولایات بود وهر سه اینها توسط خلیفه مشخص می شدند.

 

 در زمان عباسیان در ابتدا اداره امور توسط نایبان امرا و والیان انجام می شد و با ضعف خلفا، امرا ووالیان خود اداره امور را بر عهده گرفتند. به مرور حکام محلی که عموما ایرانی بودند قدرت گرفتند و زمینه برای ایجاد حکومت های محلی فراهم شد.

ب) حکومت های محلی (قرون سوم و چهارم)

با به رسمیت شناختن دولت های محلی توسط عباسیان این دولت ها به مرور به سمت استقلال پیش رفتند به طوری که دیگر مقام خلیفه یک مقام تشریفاتی شده بود و این دولت ها تنها مالیات ناچیزی برای خلیفه می فرستادند.

طاهریان اولی دولتی بودند که از خلیفه اعلام استقلال کردند. صفاریان حکومت را از دست طاهریان خارج نمودند. یعقوب لیث به این بسنده نکرد و به فکر فتح بغداد افتاد که شکست خورد. پس از یعقوب برادرش عمرو به خلیفه اظهار اطاعت کرد.

در طبرستان مردم به کمک داعی کبیر بر حاکم طاهری طبرستان پیروز شدند و دولت علوی را در آن نواحی ایجاد کردند.

سامانیان با اقدامات صلح طلبانه خود سران محلی را با حکومت خود پیوند دادند. عدم وجود جنگ ها در این دوران باعث پیش رفت هایی در زمینه های اقتصادی، فرهنگی وهنری شد. از جمله رونق یافتن کشاورزی و تجارت و تولد سبک خراسانی در هنر و ادبیات.

زیاریان با هدف احیای آداب و رسوم ایران و ایجاد حکومتی چون حکومت ساسانیان مدتی قدرت را در دست گرفتند ولی در مقابل سامانیان و آل بویه مغلوب شدند.

در سال 333ه.ق احمد پسر بویه بغداد را فتح کرد و خلیفه دست نشانده حکومت آل بویه شد.